Współczesny świat i szeroka dostępność różnorodnych substancji psychoaktywnych stwarza dla ludzi ryzyko pojawienia się uzależnienia. Nie tylko środki o działaniu psychoaktywnym prowadzić mogą do rozwoju uzależnień. Leki, hazard, gry komputerowe, sex, media społecznościowe, a w przypadku dzieci szeroko rozumiana elektronika również prowadzić mogą do rozwoju uzależnienia. Nałóg staje się wtedy problemem zarówno dla doświadczającego go człowieka, jak i dla całego jego otoczenia. Destrukcyjnie odbija się zarówno na zdrowiu somatycznym jak i może negatywnie wpływać na psychikę pacjenta, w szególności wywiera negatywny wpływ na funkcjonowanie całej rodziny – tutaj można wspomnieć chociażby o syndromie DDD.
Leczenie uzależnień zasadniczo ma jeden cel: wyzwolić pacjenta od czynnika, który to go uzależnił. Po przebyciu terapii oczekiwane jest, że pacjent zaprzestanie stosować daną substancję psychoaktywną lub praktykować dane zachowanie (lub że przynajmniej znacznie zmniejszy się częstość tychże zjawisk). Wyróżnia się też różne inne cele terapii uzależnień. Proces ten prowadzić ma do zredukowania szkodliwych skutków nałogu pacjenta, a także umożliwić mu powrót do prawidłowego funkcjonowania w społeczeństwie.
Właściwa terapia uzależnień w Dziale Pomocy Specjalistycznej opiera się na takich oddziaływaniach, jak:
reprogramming (uczenie pacjenta nowych, korzystnych dla zdrowia zachowań oraz postaw);
psychoterapia indywidualna;
psychoedukacja;
treningi umiejętności;
terapia skoncentrowana na rozwiązaniach.
Osoby zgłaszające się do specjalisty zajmującego się uzależnieniami w związku ze swoimi problemami różnią się między sobą różnymi cechami, właściwościami psychicznymi, prezentowanym zachowaniem i reakcjami, poziomem motywacji do zmiany oraz statusem społecznym, z tego względu każdorazowo ustalany jest indywidualny plan terapeutyczny. Uzależnienie ma samo w sobie charakter wieloaspektowy, terapia obejmuje więc kilka obszarów funkcjonowania człowieka: somatyczny, psychiczny, społeczny. Oddziaływania lecznicze koncentrują się w obszarze problemów medycznych oraz psychologicznych.
W leczeniu uzależnienia nie dąży się jedynie do tego, aby pacjent utrzymywał abstynencję, ale przede wszystkim, kładzie się nacisk na poprawę jego funkcjonowania psychospołecznego oraz wzbudzanie bardziej prozdrowotnej postawy życiowej, nastawionej na troskę o siebie i relacje z innymi. Podstawowym celem terapii uzależnienia jest zatem zainicjowanie i utrzymanie zmian w kierunku procesu zdrowienia. Najbardziej korzystne jest to, gdy w wyniku oddziaływań terapeutycznych udaje się doprowadzić do długoterminowej stabilizacji abstynencji. Ze względu na to, że uzależnienie jest zaburzeniem zagrożonym nawrotami, terapia przebiega również na głębszych poziomach pomagających pacjentowi zrozumieć swój stan emocjonalny oraz schematy reagowania i zachowania, które mogą podtrzymywać uzależnienie.